Feiten en cijfers
In totaal spreken ruim anderhalf miljoen mensen de Aymara taal: 1.200.000 in Bolivia, 500.000 in Peru, 20.000 in Chili en 18.000 in Argentinië. Het leefgebied van de Aymaras concentreert zich rondom het Titicaca meer, op de grens van Peru en Bolivia. De meeste Aymaras (750.000 mensen) leven vandaag de dag in de Boliviaanse stad El Alto (bron: wikipedia)

Historie en leefgebied
De Aymara zijn een oud volk, rijk aan mythes, kennis en spiritualiteit. Met meer dan anderhalf miljoen mensen die Aymara als moedertaal spreken, vormen ze na de Quechua de grootste inheemse ethnische groepering van Zuid Amerika. Ze leven vooral rond het Titicaca meer, en in de hoogvlakten van Bolivia, Peru, het noorden van Chili. Door het bestaan op grote hoogte, tussen 3500 en 4500 meter boven zeeniveau, is de Aymara bevolking gehard door extreme weer- en leefomstandigheden. Wie door deze hooglanden trekt, verbaast zich over het feit dat mensen onder die omstandigheden kunnen leven. De onherbergzame hoogvlakten met kille wind heeft de Aymara gevormd tot een zeer weerbare bevolkingsgroep, niet bang voor tegenslag en met volharding vasthoudend aan hun rijke culturele tradities.

De geschiedenis van de Aymara is terug te voeren tot de Tiwanaku cultuur (200-1100 na Chr), een van de grote beschavingen in het Andes gebied. Deze cultuur kenmerkte zich door hun enorme religieuze en ideologische invloed, hun ingenieuze irrigatiesystemen in moeilijke klimaten, en hun vergaande ontwikkeling in de kunsten: beeldhouwkunst, keramiek, textiel, en metallurgie. Na het uiteenvallen van het Tiwanaku rijk

Als gevolg van zeer lange droogten in de hooglanden vanaf het jaar 1000, verplaatsten de bewoners zich naar het Titicacameer en andere vluchtbare regio's zoals de vallei in het zuiden van Bolivia. Er ontstonden hierop kleine Aymara konink-rijkjes, waarvan de Lupaqa de bekendste zijn. Deze koninkrijken waren ondanks hun gemeenschappelijke culturele en politieke oorsprong, voortdurend met elkaar in conflict.

Inlijving bij het Inca rijk Tihuantinsuyo
Het opkomende Incarijk heeft van deze interne conflicten dankbaar gebruik gemaakt om de macht over te nemen. Na een strijd van bijna tweehonderd jaar, was het uiteindelijk de Inca Huayna Capac (heerschappij 1483-1523) die de verdeelde Aymara volkeren aan het machtige Incarijk wist te onderwerpen. Hoewel de Aymara door de Inca’s werden gezien als ondergeschikt aan de Quechua – ze speelden bijvoorbeeld nauwelijks een rol van betekenis in de grote rituelen - werden de Aymara goden en tempels wel vereerd. Zo werd het Eiland van de Zon in het Titicacameer opgenomen als meest belangrijke bedevaartsoord in het Incarijk.

De Inca’s brachten vele veranderingen voor de Aymara volken. Voortaan werd de schepper god Viracocha de meest vereerde god, en de Zon kreeg een centrale rol in hun religie. De Inca’s controleerden en verbeterden de landbouw productie door de irrigatiekanalen en terrassen te versterken, en construeerden nieuwe steden. Om een hogere landbouwproductie mogelijk te maken, werden hele Aymara gemeenschappen verplaatst naar verre regio’s om te werken, de zogenaamde mitimaes. Het hele gebied waar de Aymara woonden, werd Kollasuyo genoemd, en was één van de vier delen van het Incarijk. Ondanks deze vele veranderingen, werden de Aymara en hun cultuur gerespecteerd.

Onderwerping door de Spanjaarden
Deze situatie veranderde drastisch in het midden van de 16de eeuw, met de kolonisatie door de Spanjaarden. In een verwoede poging de ‘barbaarse’ inheemse duivelspraktijken uit te roeien, en natuurlijk uit economisch gewin, werd de inheemse bevolking onderworpen aan slavenarbeid in de mijnen en voor de Spaanse landeigenaren. De omstandigheden waaronder de Aymara moesten werken, waren onmenselijk.

Het katholicisme werd ingevoerd in stad en platteland, maar tot grote ergernis van de overgekomen priesters, bleven de Aymara hun eigen goden vereren en hielden vast aan hun cultuur. De Aymara en Quechua kwamen verschillende keren in opstand tegen hun kolonisators, maar telkens werden deze bloedig neergeslagen.

Natievorming
Het uitroepen van de nationale staten Peru, Bolivia, Chili, Argentinië in de 19de eeuw, was vooral een kwestie van Spanjaarden die zich afscheidden van het koninkrijk. Het Aymara territorium werd hierbij versnipperd over verschillende landen, en pas in de tweede helft van de 20ste eeuw kreeg de inheemse bevolking basisrechten zoals land en politiek stemrecht. Zo bleef de overheersing van Spanjaarden, die zich inmiddels Bolivianen, Peruanen of Chilenen noemden, voortbestaan.

Als gevolg van politieke hervormingen in de agrarische revolutie van 1952 in Bolivia, het land waar de meeste Aymara wonen, werd de Aymara bevolking enige culturele en politieke autonomie toegekend. Dat was een keerpunt in de geschiedenis. Toen deze autonomie door latere regimes weer ter discussie werd gesteld, gingen de Aymara zich in steeds grotere mate politiek organiseren langs etnische lijnen. Dit heeft geleid tot een reeks politieke partijen, zoals het in 1962 opgerichte Partido Indio van Fausto Reinaga, en het MRTKL (Movimiento Revolutionario de Tupac Katari de Liberación).

Huidige politieke situatie in Bolivia
Na een lange tijd van onderdrukking, is de inheemse bevolking in Bolivia nu definitief doorgebroken tot het centrum van de politieke macht. In 2005 won de MAS (Movimiento Al Socialismo) van Evo Morales op spectaculaire wijze de Boliviaanse verkiezingen. De huidige regering van Evo Morales, die zichzelf de ‘eerste inheemse president van Latijns Amerika’ noemt, draagt expliciet bij aan de herwaardering van de inheemse talen en culturen. Ondersteund door de Aymara achterban, is ze voortdurend bezig de rechten en privileges van de inheemse bevolking uit te breiden. Dat stuit wel op verzet van de economische elite in het land, die vooral in handen is van de blanken en mestiezen. De strijd om gelijke kansen is dan ook nog lang niet beslist.

Aymara cultuur is nog altijd springlevend
Wie in de steden El Alto in Bolivia of Puno in Peru komt, ziet dat de Aymara ook in de stad hun enorm complexe cultuur behouden. Typisch is vooral de kleding van de zogenaamde cholitas: de geronde vrouwenhoedjes, gouden tanden en de omslagdoeken die een geheel eigen Aymara vrouwenmode vertegenwoordigen De Aymara zijn dan ook een levend bewijs dat inheemse culturen niet simpelweg verdwijnen bij de intrede van de moderniteit, maar vaak op creatieve en verrassende manieren voortleven onder nieuwe omstandigheden.